επιτελικό-ή-απλά-συγκεντρωτικό-και-αν-927791

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ - 'ΑΡΘΡΑ | 28.07.2021 | 07:16

Επιτελικό ή απλά συγκεντρωτικό και αναποτελεσματικό κράτος;

Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Σάκκουλα το βιβλίο του Απόστολου Παπατόλια «Θεωρία και πράξη του επιτελικού κράτους». Πρόκειται για μια αναλυτική μελέτη που συνδυάζει τις θεωρητικές προσεγγίσεις και αναζητήσεις για την έννοια του επιτελικού κράτους με τις διάφορες απόπειρες εφαρμογής του στην Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες, προσεγγίζοντας το θέμα «ολιστικά», από νομικής, διοικητικής, λειτουργικής και πολιτικής άποψης.

Οπως είναι αναμενόμενο, σημαντική θέση στη μελέτη καταλαμβάνει η απόπειρα αξιολόγησης του νόμου 4622/2019 της παρούσας κυβέρνησης για το επιτελικό κράτος. Υπό αυτή την έννοια, η συγκεκριμένη μελέτη έρχεται να καλύψει ένα προφανές κενό στον δημόσιο διάλογο, πέρα από τις γνωστές «αγιογραφικές» προσεγγίσεις. Ο συγγραφέας δεν διστάζει να αποδομήσει το επικοινωνιακό «success story» της κυβέρνησης σε σχέση με τη λειτουργία του αποκαλούμενου επιτελικού κράτους, τα δύο τελευταία χρόνια.

Ο Απ. Παπατόλιας, χωρίς υπερβολές, με ψύχραιμο και τεκμηριωμένο λόγο αναφέρεται στα -κατά την άποψή του- θετικά στοιχεία του εγχειρήματος, αναδεικνύοντας ταυτόχρονα την πληθώρα των προβληματικών σημείων της σχετικής κυβερνητικής πολιτικής. Κυρίαρχη θέση στην κριτική του κατέχει το θέμα των αρμοδιοτήτων. Παρά τις όποιες στρεβλώσεις έχει δεχθεί η έννοια του επιτελικού κράτους από τη νεοφιλελεύθερη θεωρία και πρακτική, δεν νοείται επιτελική διακυβέρνηση χωρίς αναλυτική χαρτογράφηση, συστηματικό ξεκαθάρισμα και κυρίως ουσιαστική «αποκέντρωση» αρμοδιοτήτων προς την τοπική αυτοδιοίκηση και τις αποκεντρωμένες υπηρεσίες του κράτους.

Οπως τονίζει ο Απ. Παπατόλιας, μια αληθινή «επιτελική διακυβέρνηση» θα έπρεπε σε πρώτη φάση να έχει προβεί στη συστηματική διάκριση των «επιτελικών αρμοδιοτήτων» από τις «εκτελεστικές», με ορθολογικά κριτήρια λειτουργικής αξιολόγησης, ώστε να τις κατανείμει στη συνέχεια στα διάφορα επίπεδα διοίκησης αλλά και εσωτερικά σε επίπεδο πολιτικής ή υπηρεσιακής διοίκησης. Ομως, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά, ο συγκεκριμένος νόμος (ν. 4622/2019) «διατηρεί αρκετές όψεις της επιτελικής διακυβέρνησης, ως μεθόδου πολιτικής εισαγωγής και οργανωτικής καθοδήγησης, εγκαταλείποντας όμως τη «summa divisio» μεταξύ στρατηγικών και εκτελεστικών λειτουργιών του κράτους».

Στο ίδιο πλαίσιο, γίνεται μνεία στην ανάγκη αποσαφήνισης των αρμοδιοτήτων μεταξύ αυτοδιοίκησης και κεντρικής κυβέρνησης και ενίσχυσης του ρόλου της αυτοδιοίκησης, με αναλυτική παρουσίαση του έργου της «Επιτροπής Κοντιάδη», που είχε συσταθεί ακριβώς γι’ αυτό τον λόγο. Ωστόσο, όπως επισήμανε ο ίδιος ο πρόεδρος της επιτροπής, Ξ. Κοντιάδης, σε σχετική δήλωσή του, η Επιτροπή δεν κατέληξε σε κάποιο παραδοτέο, τονίζοντας εμφατικά ότι «…η θεσμοθέτηση του επιτελικού κράτους χωρίς τη μετάβαση στην πολυεπίπεδη διακυβέρνηση και τη μεταφορά αρμοδιοτήτων και λειτουργιών από την κεντρική διοίκηση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση παραμένει ένα έργο ημιτελές».

Πώς είναι δυνατόν, λοιπόν, να μιλάμε για επιτελικό κράτος, όταν το θέμα της κατανομής των αρμοδιοτήτων παραμένει ανέγγιχτο; Και πώς είναι δυνατόν να αγνοούνται πλήρως εγχειρήματα του πρόσφατου παρελθόντος που επιχειρούσαν μια τέτοια ανακατανομή, όπως το σχέδιο της «Επιτροπής Σωτηρέλη», το 2011;

Ο συγγραφέας κάνει εκτενή αναφορά στη δικαιολογημένη κριτική που ασκείται για «διοικητική υπερφόρτωση» του Κέντρου Διακυβέρνησης, επαύξηση των αναγκών συντονισμού και δύσκολη διαχείριση των συναρμοδιοτήτων, ενώ τονίζει ότι το εν λόγω νομοθέτημα του επιτελικού κράτους υποβαθμίζει την ουσία του σχεδιασμού και της διαμόρφωσης των δημόσιων πολιτικών.

Σημειώνει μεταξύ άλλων: «Η βασική αιτίαση είναι ότι αυτός διαπνέεται από ένα πνεύμα «οργανωτισμού», στο μέτρο που επικεντρώνεται αποκλειστικά στην οργανωτική διάσταση του διοικητικού συντονισμού και της πολιτικής εποπτείας, αποδίδοντας περιορισμένη σημασία στο ίδιο το περιεχόμενο της κυβερνητικής ύλης». Και συνεχίζει: «…Είναι χαρακτηριστικό ότι ούτε στις γενικές αρχές του Νόμου δεν εντοπίζονται έστω οι γενικές κατευθύνσεις αυτής της επίπονης διεργασίας ανάδειξης των τομεακών πολιτικών με την ενεργό συμμετοχή και αλληλεπίδραση της υπηρεσιακής ραχοκοκαλιάς των υπουργείων και της πολιτικής ηγεσίας τους». Με άλλα λόγια, στο «επιτελικό κράτος» της Ν.Δ. τα κρίσιμα ζητήματα δεν αντιμετωπίζονται: Πώς διαμορφώνονται οι δημόσιες πολιτικές; Με ποιον τρόπο λαμβάνονται υπόψη οι ανάγκες και οι επιθυμίες των πολιτών; Ποιος ο ρόλος της δημόσιας διοίκησης;

Η διαχείριση πρόσφατων κρίσεων από πλευράς κυβέρνησης ανέδειξε τεράστιες αδυναμίες στην υλοποίηση των δημόσιων πολιτικών και στον απαραίτητο συντονισμό των φορέων του Δημοσίου. Ποιος δεν θυμάται την κακοκαιρία «Μήδεια», λίγους μήνες πριν, και το απόλυτο χάος που επικράτησε μεταξύ των συναρμόδιων υπηρεσιών; Αποδεικνύεται έτσι ότι το πρόβλημα συντονισμού του κρατικού μηχανισμού δεν επιλύεται ούτε με επικοινωνιακούς όρους ούτε μέσω περίκλειστων, υπερσυγκεντρωτικών πρωθυπουργικών γραφείων.

Απαιτείται εργώδης προσπάθεια στη βάση χαρτογράφησης και διαχωρισμού των διοικητικών λειτουργιών, γενναία αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, απλοποίηση των σχετικών διαδικασιών. Απαιτούνται σύγχρονες δομές με μόνιμο προσωπικό και τεχνογνωσία, καθώς και ένας σύγχρονος συντονιστικός μηχανισμός που θα λειτουργεί με επαγγελματισμό, φέροντας θεσμική μνήμη και συνέχεια. Το αφήγημα του ισχυρού επιτελικού κράτους της Ν.Δ. αποδεικνύεται στην πράξη «αδειανό πουκάμισο». Απουσία καινοτομίας στη διαδικασία παραγωγής των δημόσιων πολιτικών, αποκλεισμός της κοινωνίας και των στελεχών του Δημοσίου –παρά τα αντιθέτως υποστηριζόμενα– από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων, ανυπαρξία οποιασδήποτε έννοιας καλής νομοθέτησης, αδυναμία συντονισμού των δράσεων και έλλειψη αξιολόγησης των συνεπειών των εφαρμοζόμενων πολιτικών, είναι τα βασικά χαρακτηριστικά αυτής της περιόδου.

Το βιβλίο του Απόστολου Παπατόλια, πέρα από την πληρότητα μελέτης του αντικειμένου και την αυθύπαρκτη επιστημονική αξία του, προσφέρει ένα ακόμη σημαντικό έργο: Αμφισβητεί με ψύχραιμο, επιστημονικό και στέρεο λόγο το κυρίαρχο κυβερνητικό αφήγημα. Ο συγγραφέας, χωρίς να το διαλαλεί, επιτρέπει εντέχνως να διαφανεί αυτό που όλο και περισσότεροι αντιλαμβάνονται το τελευταίο διάστημα: Οχι, εδώ δεν έχουμε να κάνουμε με μοντέλο δημιουργίας ενός σύγχρονου επιτελικού κράτους. Η προσπάθεια αφορά τη δημιουργία ενός απολύτως συγκεντρωτικού -στα όρια του αυταρχικού- μοντέλου διακυβέρνησης, μακριά και από τις κανονιστικές επιταγές της νομικής θεωρίας, αλλά και τις λειτουργικές προδιαγραφές της σύγχρονης διοικητικής επιστήμης.

Γρηγόριος Θεοδωράκης, Πρώην γενικός γραμματέας υπουργείου Διοικητικής Ανασυγκρότησης

πηγή: efsyn.gr

Tags: